Hiệu ứng Zeigarnik

1. Hiệu ứng Zeigarnik: Một cách đơn giản để đánh bại sự trì hoãn 




The Zeigarnik Effect

Một trong những phương pháp đơn giản nhất để đánh bại sự trì hoãn trong hầu như bất kỳ nhiệm vụ nào, được truyền cảm hứng từ một nữ phục vụ bàn.

Đó là hiệu ứng Zeigarnik, sau khi nhà tâm lý học người Nga Bluma Zeigarnik để ý thấy 1 việc kỳ quặc trong khi đang ngồi ở 1 nhà hàng ở Vienna. Những nữ phục vụ dường như chỉ nhớ những món ăn đang trong quá trình được phục vụ. Sau khi hoàn thành xong, những món ăn đó biến mất khỏi trí nhớ của họ.

Zeigarnik quay trở lại phòng thí nghiệm để kiểm tra 1 lý thuyết về điều gì đã xảy ra. Bà yêu cầu những người tham gia thực hiện 20 nhiệm vụ nhỏ đơn giản trong phòng thí nghiệm, như giải câu đố (Zeigarnik, 1927). Không kể một số thời gian họ bị gián đoạn trong suốt quá trình làm nhiệm vụ. Sau đó, bà hỏi họ những nhiệm vụ nào họ nhớ làm. Mọi người đã nhớ những nhiệm vụ họ bị gián đoạn gấp 2 lần những nhiệm vụ họ đã hoàn thành.

Điều này có liên quan gì đến sự trì hoãn?*

Gần 60 năm sau, Kenneth McGraw và các cộng sự đã tiến hành 1 thử nghiệm khác của hiệu ứng Zeigarnik (McGraw et al., 1982). Những người tham gia phải giải 1 câu đố thực sự khó; ngoại trừ việc họ bị làm gián đoạn trước khi bất kỳ ai trong số họ cũng có thể giải câu đố và được bảo cuộc nghiên cứu đã kết thúc. Mặc cho điều này, gần 90% vẫn tiếp tục giải câu đố.

Một trong những chiêu của truyền hình để giữ cho khán giả phải xem từ tuần này sang tuần khác là 'câu chuyện cho đến phút cuối cùng vẫn chưa rõ kết cục'. Người hùng dường như bị ngã xuống núi nhưng phim dừng tại đó trước khi bạn có thể chắc chắn. Và sau đó là dòng chữ 'còn tiếp...' Bạn tiếp tục xem vào tuần tới để tìm lời giải đáp vì sự bí ẩn vẫn còn trong đầu bạn.

Nhà tiểu thuyết vĩ đại của Anh, Charles Dickens sử dụng chính xác kỹ thuật này. Nhiều tiểu thuyết của ông, như Oliver Twist, dù sau này được xuất bạn trọn vẹn, thì ban đầu nó được đăng từng phần. Những câu chuyện chưa rõ kết cục của ông tạo ra sự dự đoán trong tâm trí độc giả khiến những họ phải chờ ở bến cảng New York để đọc phần tiếp theo được chở đến từ tàu Anh. Họ muốn biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo một cách kinh khủng.

Tôi đã bắt đầu, vì vậy tôi sẽ kết thúc.

Tất cả những ví dụ trên đều có điểm chung ở chỗ, khi mọi người bắt đầu làm việc gì, họ sẽ có khuynh hướng hoàn thành nó. Sự trì hoãn là tồi tệ nhất khi chúng ta đương đầu với 1 nhiệm vụ lớn mà chúng ta đang cố gắng để tránh bắt đầu. Có thể vì chúng ta không biết bắt đầu như thế nào hoặc thậm chí là bắt đầu từ đâu.

Hiệu ứng Zeigarnik dạy chúng ta rằng, một vũ khí để đánh bại sự trì hoãn là hãy bắt đầu ở đâu đó... Ở bất kỳ đâu.

Đừng bắt đầu với cái khó nhất, hãy thử điều gì đó dễ dàng trước tiên. Nếu bạn có thể bắt đầu với bất kỳ phần nào của 1 dự án thì sau đó những phần còn lại sẽ có xu hướng đi theo sau. Một khi bạn đã thực hiện sự khởi đầu, dù là không quan trọng, thì sẽ có điều gì đó khiến bạn làm đến cùng.*

Dù kỹ thuật này khá đơn giản thì chúng ta vẫn thường quên nó vì chúng ta chỉ nghĩ đến những phần khó nhất của những dự án của chúng ta. Cảm giác đoán trước có thể là 1 nhân tố lớn đóng góp vào sự trì hoãn.

Hiệu ứng Zeigarnik có 1 ngoại lệ quan trọng. Nó không hiệu quả lắm khi chúng ta không đặc biệt bị thúc đẩy để đạt được mục tiêu của chúng ta hoặc không mong đợi thực hiện tốt. Điều này đúng vơi những mục tiêu chung chung: khi chúng không lôi cuốn hoặc không khả thi thì chúng ta không bận tâm với chúng.

Nhưng nếu chúng ta đánh giá cao mục tiêu và nghĩ rằng nó khả thi, chỉ thực hiện 1 bước đầu tiên có thể là sự khác biệt giữa thành công và thất bại.


Nguồn: spring.org.uk 
2. Tại sao tình cũ khó quên?
Trong cuộc đời mỗi người, để đến với một cuộc hôn nhân trọn vẹn, chúng ta thường để lại sau mình một vài mối tình không thành. Song người ta thường nhớ mãi mối tình dang dở ấy. Các nhà tâm lý học cuối cùng cũng tìm ra lời giải cho hiện tượng này.
Họ cho rằng khi đang suy nghĩ hay làm gì đó, chúng ta huy động toàn bộ tâm sức để hoàn thành công việc, nghĩa là chúng ta đang ở tình trạng “tổng động viên”. Tuy nhiên, khi công việc xong, cơ thể như trút được gánh nặng và có tâm lý “xả hơi”, hệ thống trương lực của cơ thể như chùng xuống. Trái lại, đối với các công việc chưa làm xong, trương lực vẫn còn đó và ở trong não, điểm hưng phấn của công việc chưa trọn vẹn in dấu mãi không mất đi được, thành thử người ta khó quên. Đây được gọi là hiệu ứng Zeigarnik. 
Chính vì hiệu ứng này, có người suốt cuộc đời nhớ một câu dặn dò tắc nghẹn của người bạn khi chia tay, nhớ mãi một ước mơ không thành, hoặc một cuộc hẹn hò dang dở. Có những người ghi vào sổ tay những việc cần làm, nhưng rồi lại quên nó, bởi khi ghi vào sổ tay, đã yên tâm là sẽ không quên, thì nó lại bị lãng quên. Có học sinh học thuộc lòng tất cả các câu hỏi thi, vậy mà đến lúc thi lại quên hết, hoặc rơi rụng đi, chẳng còn lại bao nhiêu. Trong trường hợp này chính tâm trạng trút gánh nặng, tâm lý “xong rồi” đã làm chúng ta quên đi những điều đã học.
Cũng bởi hiệu ứng Zeigarnik nên người ta thường nhớ lại những mối tình chưa trọn vẹn, khi hai người yêu nhau nhưng chưa khám phá nhau nhiều, ít ai nhớ những mối tình đã “no xôi chán chè”. Người ta nhớ mãi lần tỏ tình đầu tiên khi cô gái ngập ngừng, không ra nhận lời cũng chưa hẳn từ chối. Ai nhớ làm gì sự chấp nhận rõ ràng hay lời từ chối thẳng thắn. Từ chối thẳng người ta sẽ bỏ đi ngay, nhận lời ngay thì làm người ta có cảm giác “hụt hẫng” và như trút tiếng thở phào, “Cũng dễ thôi, thế mà mình cứ tưởng…”.
Cũng chính vì vậy mà một số người ngộ nhận những mối tình hụt, những mối tình thưở học trò là những gì đẹp nhất. Không hẳn như thế. Chính tâm lý “con cá mất là con cá to” đã làm cho một số người khi không hài lòng với cuộc sống hiện tại, có xu hướng mơ về những cái đã qua. Nếu chỉ mơ ước thì cũng chẳng tai hại gì lắm. Nhưng từ sự suy nghĩ rằng “đấy mới là tình yêu đẹp” rồi tìm cách nối kết, quay trở lại với nhau… thì có thể trở thành nguyên nhân của bao khổ đau và thất vọng. Hãy nhớ những mối tình cũ chỉ đẹp khi nó dang dở, chứ khi ta cố gắng làm cho nó trở nên thành đầy đủ, trọn vẹn, nó sẽ chóng bị lãng quên.  
Trong cuộc sống có bao nhiêu điều chúng ta cần vận dụng hiệu ứng Zeigarnik. Trước khi làm việc, trao đổi với người khác, muốn để lại ấn tượng ghi nhớ cho đối phương, ta không nên nói hết những điều mình nghĩ, mình dự định. Cần vận dụng cách nói sao cho có đôi chỗ lấp lửng, đa nghĩa để người nghe phải đoán… như thế sẽ làm họ nhớ ta lâu hơn. Trong học tập cũng đừng bao giờ tạo cho mình cảm giác thoả mãn, mà bao giờ cũng khát khao hiểu biết hơn. Nếu học hành mà không phải một sự khát khao, mà chỉ là sự bắt buộc để thi, thì sau khi thi xong, tất cả lại quên hết.
(Theo Khoa học và Đời sống)